Παιδικό τραύμα και νευρικό σύστημα

Σε προηγούμενο άρθρο μου είχαμε μιλήσει για το παιδικό τραύμα και πώς αυτό μπορεί να σχετίζεται με αυτοάνοσα και άλλες χρόνιες παθήσεις στην ενήλικη ζωή, κάτι που διαπιστώνω κι εγώ συνεχώς στις συνεδρίες μου με ασθενείς, λαμβάνοντας λεπτομερές ιστορικό που ξεκινά από την παιδική ηλικία.

Σε αυτό το άρθρο και σε επόμενα, θα το εξετάσουμε λίγο πιο συγκεκριμένα, ώστε να καταλάβουμε καλύτερα τη γενικότερη επίδραση που έχουν τα τραύματα της παιδικής ηλικίας, που άλλους τους βαραίνουν περισσότερο κι άλλους λιγότερο.

Να διευκρινίσουμε ότι τραύμα δεν είναι απαραίτητα κάποια βαριά κακοποίηση, αλλά μπορεί να είναι και αυτό που συνέβη στο σώμα μας και τον οργανισμό μας ως παιδιά, όταν βιώσαμε κάτι το οποίο ήταν πολύ έντονο ή πολύ γρήγορο για εμάς, ή αντίθετα μπορεί να μην ήταν αρκετό. Μπορεί να είναι και βιολογικό και ψυχολογικό και ουσιαστικά είναι το αυτόνομο νευρικό μας σύστημα το οποίο δέχεται «επίθεση», γιατί αυτό που βιώνουμε είναι πέρα από την ικανότητά μας να το διαχειριστούμε. Εννοείται ότι στο τραύμα συμπεριλαμβάνεται και η κακοποιητική συμπεριφορά που μπορεί να δεχτεί ένα παιδί, μια σεξουαλική παρενόχληση ή επίθεση, αλλά μπορεί να είναι και κάτι λιγότερο σοβαρό από αυτά, που όμως αφήνει τα σημάδια του, όπως ένας μη διαθέσιμος συναισθηματικά γονιός, ένας βίαιος αδερφός, μια περιοριστική δίαιτα σε μικρή ηλικία κ.ο.κ. Όλες αυτές οι εμπειρίες, ειδικά όταν συμβαίνουν σε μικρές ηλικίες, μπορεί να προκαλέσουν αρνητικό συναίσθημα σε ένα παιδί για τον εαυτό του, για άλλους ανθρώπους, για τον κόσμο ολόκληρο.

Ο ρόλος του νευρικού συστήματος
Το αυτόνομο νευρικό σύστημα βοηθά στη διευκόλυνση της επικοινωνίας μεταξύ του κεντρικού νευρικού συστήματος και του υπόλοιπου οργανισμού, ενώ ρυθμίζει αυτόματα πολλές λειτουργίες του σώματος, συμπεριλαμβανομένου του καρδιακού παλμού, της πέψης, της αναπνοής κ.ο.κ. Τα δύο παρακλάδια του αυτόνομου νευρικού συστήματος, το συμπαθητικό και το παρασυμπαθητικό, συμπεριφέρονται κατά κάποιο τρόπο συμπληρωματικά αντίθετα το ένα με το άλλο. Για παράδειγμα, το συμπαθητικό σύστημα μπορεί να αυξήσει τους καρδιακούς παλμούς και να μειώσει την πεπτική δραστηριότητα, ενώ το παρασυμπαθητικό να μειώσει τους παλμούς και να αυξήσει τη γαστρική κινητικότητα και την έκκριση πεπτικών ενζύμων.

Το συμπαθητικό σύστημα, τα νεύρα του οποίο ξεκινούν από τη σπονδυλική στήλη, ελέγχει επίσης την “fight or flight” απόκριση του οργανισμού μας (αντίδραση μάχης ή φυγής), που είναι η απόκριση του οργανισμού μας στο στρες και χαρακτηρίζεται από αύξηση παλμών, έκρηξη της αδρεναλίνης και διαστολή της κόρης των ματιών.

Το πρωταρχικό νεύρο στο παρασυμπαθητικό σύστημα είναι το πνευμονογαστρικό νεύρο, το οποίο ξεκινά από τη βάση του εγκεφάλου. Σύμφωνα με αυτά που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα ως πολυπνευμονογαστρική θεωρία, το νεύρο αυτό έχει δύο μονοπάτια: το παλιό, ραχιαίο που κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας και το κοιλιακό, που αναπτύχθηκε πιο πρόσφατα. Όταν ενεργοποιείται η ραχιαία οδός, μπορεί να «παγώνουμε», να απομακρυνόμαστε, ενώ από την άλλη όταν ενεργοποιείται το κοιλιακό «μονοπάτι», νιώθουμε ασφαλείς και κοινωνικοί. Το αυτόνομο κεντρικό νευρικό σύστημα υποσυνείδητα ελέγχει το περιβάλλον μας και την εσωτερική μας αίσθηση με στόχο την ελαχιστοποίηση του κινδύνου και την αναζήτηση ασφάλειας. Αυτή η ικανότητα να ξεχωρίζει το ασφαλές από το επικίνδυνο λέγεται νευροαντίληψη. Προτού ο εγκέφαλός μας αξιολογήσει την εκτίμηση μιας κατάστασης, το αυτόνομο νευρικό σύστημα έχει ήδη τελειώσει την αξιολόγηση και έχει ξεκινήσει την απόκριση επιβίωσης, η οποία επηρεάζεται από τις πρότερες εμπειρίες μας, ειδικά των πρώιμων παιδικών μας χρόνων. Αν, για παράδειγμα, κάποιος μεγάλωσε σε ασφαλές περιβάλλον με αγάπη, όταν κάποιος χαμογελά σε αυτό το άτομο, ενεργοποιείται το κοιλιακό μονοπάτι του νεύρου και το άτομο εμπλέκεται κοινωνικά. Από την άλλη, αν μεγάλωσε κάποιος σε πιο ασταθές περιβάλλον, που το χαμόγελο εναλλασσόταν με βία, τότε ένα χαμόγελο από έναν άγνωστο μπορεί να πυροδοτήσει «πάγωμα», την απόκριση “fight or flight” αντί για κοινωνική συμπεριφορά, ακόμη κι αν η κατάσταση είναι αντικειμενικά ασφαλής.

Αρνητικές παιδικές εμπειρίες
Πρόκειται για δυνητικά τραυματικά γεγονότα που συνέβησαν από τη γέννηση ενός παιδιού μέχρι την ηλικία των 17 ή ακόμη και πριν τη γέννηση. Να σημειώσουμε ότι το παιδί δεν χρειάζεται να θυμάται το περιστατικό για να απορροφήσει το τραύμα και γεγονότα τέτοιου είδους μπορεί να είναι βία, κακοποίηση, αδιαφορία, εγκατάλειψη, παρουσία σε περιστατικά βίας μέσα στο σπίτι ή στην κοινότητα. Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών, περίπου το 61% των ενηλίκων από 25 πολιτείες ανέφερε ότι είχε βιώσει τουλάχιστον ένα τύπο τέτοιων εμπειριών, ενώ το 16% ανέφερε 4 ή περισσότερους τύπους.

Οι εμπειρίες αυτές σχετίζονται με πολλά χρόνια προβλήματα υγείας, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου, του διαβήτη και των καρδιαγγειακών παθήσεων, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλουν στην κατάθλιψη, το άγχος, διαταραχή τραύματος και μετατραυματικού στρες, χρήση φαρμάκων και αλκοόλ, όπως και αυτοκτονία. Εκτιμάται, μάλιστα, ότι περίπου 1,9 εκατομμύρια περιπτώσεις καρδιακών παθήσεων και 21 εκατομμύρια υποθέσεις κατάθλιψης θα μπορούσαν να αποφευχθούν, αν μπορούσαμε να προλάβουμε τέτοιες εμπειρίες.

Γυναίκες που έχουν βιώσει τέτοια περιστατικά στην παιδική ηλικία φαίνεται να έχουν αυξημένο κίνδυνο για ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ή επιπλοκές στην εγκυμοσύνη. Ταυτόχρονα, οι γονείς που έχουν ζήσει παρόμοιες εμπειρίες στη δική τους παιδική ηλικία μπορεί να βιώνουν πυροδότηση τραύματος κατά την εγκυμοσύνη μέχρι και 2 χρόνια μετά τον τοκετό , κάτι που σίγουρα δυσκολεύει τη φροντίδα του παιδιού και μπορεί να οδηγήσει σε διαγενεακούς κύκλους τραύματος.

Διατροφικές διαταραχές
Επίσης, ασθενείς με διατροφικές διαταραχές έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα από τον γενικό πληθυσμό να αναφέρουν ιστορικό παιδικού τραύματος, Μελέτη του 2016 εξέτασε τον συσχετισμό μεταξύ παιδικού τραύματος και σοβαρότητας συμπτωμάτων διατροφικών διαταραχών σε 192 γυναίκες ασθενείς. Η συναισθηματική κακοποίηση φαίνεται να οδήγησε σε μεγαλύτερη ανησυχία για το βάρος, το φαγητό και το σώμα με μειωμένη καθημερινή λειτουργικότητα, ενώ η φυσική και σεξουαλική κακοποίηση οδήγησε σε μεγαλύτερη ανησυχία για το φαγητό. Οι συσχετισμοί αυτοί ήταν ανεξάρτητοι από άλλες συνυπάρχουσες ψυχιατρικές καταστάσεις, όπως κατάθλιψη ή άγχος, και παρ΄ όλο που οι ερευνητές βρήκαν ότι δεν έχουν όλα τα είδη τραύματος την ίδια επίδραση, ωστόσο έχουν μια πρόσθετη συνέπεια.

Η αμέλεια των φροντιστών για το φαγητό των παιδιών, με συνέπεια την περιορισμένη πρόσβαση στο φαγητό, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης διατροφικών διαταραχών στο μέλλον, με μια μελέτη να δείχνει ότι οι πιθανότητες εμφάνισης ανορεξίας ή υπερφαγίας μεταξύ ενηλίκων που αναφέρουν αμέλεια των γονιών στην παιδική ηλικία είναι 3 φορές μεγαλύτερες από τον γενικό πληθυσμό.

Θα συνεχίσουμε και με άλλες πτυχές του παιδικού τραύματος σε επόμενο άρθρο, για να κατανοήσουμε σε βάθος το φαινόμενο αυτό και πώς μπορεί να επηρεάσει την υγεία μας. Στο μεταξύ μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα εδώ.

Πηγές
https://www.todaysdietitian.com/newarchives/JJ21p36.shtml

1. Porges SW. The polyvagal theory: new insights into adaptive reactions of the autonomic nervous system. Cleve Clin J Med. 2009;76 Suppl 2(Suppl 2):S86-S90.

2. Kolacz J, Kovacic KK, Porges SW. Traumatic stress and the autonomic brain-gut connection in development: polyvagal theory as an integrative framework for psychosocial and gastrointestinal pathology. Dev Psychobiol. 2019;61(5):796-809.

3. Preventing adverse childhood experiences. Centers for Disease Control and Prevention website. https://www.cdc.gov/violenceprevention/aces/fastfact.html. Updated April 6, 2021.

4. Adverse Childhood Experiences International Questionnaire (ACE-IQ). World Health Organization website. https://www.who.int/violence_injury_prevention/violence/activities/adverse_childhood_experiences/en/

5. Chamberlain C, Gee G, Harfield S, et al. Parenting after a history of childhood maltreatment: a scoping review and map of evidence in the perinatal period. PLoS One. 2019;14(3):e0213460.

6. Narayan AJ, Lieberman AF, Masten AS. Intergenerational transmission and prevention of adverse childhood experiences (ACEs). Clin Psychol Rev. 2021;85:101997.

7. Guillaume S, Jaussent I, Maimoun L, et al. Associations between adverse childhood experiences and clinical characteristics of eating disorders. Sci Rep. 2016;6:35761.

8. Coffino JA, Grilo CM, Udo T. Childhood food neglect and adverse experiences associated with DSM-5 eating disorders in U.S. national sample. J Psychiatr Res. 2020;127:75-79.