Το φοινικέλαιο στο μικροσκόπιο

Το φοινικέλαιο έχει απασχολήσει πολύ τα τελευταία χρόνια καθώς είναι ένα πολύ συχνό συστατικό στις επεξεργασμένες, συσκευασμένες τροφές και στα fast food, για το οποίο λαμβάνω πολλές ερωτήσεις ως διαιτολόγος-διατροφολόγος με εξειδίκευση στα αυτοάνοσα και τη φλεγμονή και μετεκπαίδευση στη φυτοφαγία. Από τη μία βρίσκεται παντού, που σημαίνει ότι το καταναλώνουμε εν αγνοία μας, από την άλλη όταν δεν περιέχεται σε ένα προϊόν, αναγράφεται στη συσκευασία ως κάτι θετικό που πρέπει να μας παρακινήσει να το επιλέξουμε. Τι ακριβώς ισχύει, λοιπόν με το φοινικέλαιο;

Γιατί χρησιμοποιείται στα περισσότερα τρόφιμα
Καταρχάς να πούμε ότι το φοινικέλαιο είναι ένα βρώσιμο φυτικό λάδι που εξάγεται από τον καρπό του φοινικόδεντρου Elaeis guineensis, το οποίο είναι άκρως οικονομικό και σε επάρκεια. Αποτελεί, λοιπόν, για τους παραγωγούς τροφίμων τον πιο φθηνό τρόπο για προσθήκης υφής, αλλά και διάρκειας στα προϊόντα τους. Ακόμη, έχει υψηλό σημείο καπνού (η θερμοκρασία κατά την οποία το λάδι ξεκινά να αποσυντίθεται, απελευθερώνοντας τοξικά αέρια), κάτι που το καθιστά πολύ ελκυστικό για fast food, τηγανητές πατάτες, πατατάκια κ.ο.κ. Επίσης δεν ταγγίζει τόσο εύκολα όσο άλλα λάδια και είναι φυσικά στερεό σε θερμοκρασία δωματίου, ενώ δεν περιέχει τρανς λιπαρά οξέα. Για όλους τους παραπάνω λόγους, θα το βρείτε σε ψωμιά, πατατάκια, κράκερ, ντρέσινγκ, φυτικά βούτυρα, δημητριακά, μπάρες, κύβους λαχανικών, επιδόρπια έτοιμα γεύματα, κρέμες, βούτυρα κ.ο.κ.

Είναι υγιεινό;
Όπως όλα τα έλαια, το φοινικέλαιο είναι 100% λιπαρά. Αυτό, ωστόσο, από μόνο του δεν το καθιστά ανθυγιεινό, καθώς περιέχει κάποια ωφέλιμα λιπαρά, όπως και μικροποσότητες λιποδιαλυτών βιταμινών. Συγκεκριμένα, 1 κ.σ. φοινικέλαιου περιέχει 119 θερμίδες, 13,5 γραμμάρια λιπαρά, 6,7 γραμμάρια κορεσμένα λιπαρά, 5 γραμμάρια μονοακόρεστα λιπαρά, 1,3 γραμμάρια πολυακόρεστα λιπαρά, 27mg ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, 1228mg ωμέγα-6 λιπαρά οξέα, 2,2mg βιταμίνη Ε, 1,1mcg βιταμίνη Κ –σημειώστε ότι το ανεπεξέργαστο φοινικέλαιο έχει μεγαλύτερη θρεπτική αξία, καθώς είναι ψυχρής έκθλιψης. Το υψηλό περιεχόμενο σε κορεσμένα λιπαρά είναι ο λόγος που παραμένει και στερεό σε θερμοκρασία δωματίου, αλλά και που μπορεί να αυξάνει την LDL χοληστερόλη. Η κατανάλωση παλιού ή ξαναζεσταμένου φοινικελαίου μπορεί να αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων λόγω της διαφοράς στα επίπεδα βιταμίνης Ε. Αυτός ο πιθανός κίνδυνος στην υγεία της καρδιάς μας δείχνει ότι πρέπει να το προσέχουμε, όταν αποφασίζουμε να καταναλώσουμε συσκευασμένα, επεξεργασμένα προϊόντα.

Μια αποκλειστικά φυτοφαγική διατροφή με ολόκληρες τροφές σίγουρα σας κρατά μακριά από το φοινικέλαιο. Τι γίνεται, όμως, αν δεν ακολουθείτε αυτή τη διατροφή στο 100%;

Ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι αν καταναλώνετε μικρές ποσότητες φοινικελαίου ανά περίσταση, ακολουθώντας μια ισορροπημένη διατροφή κατά τ’ άλλα, μπορεί να μην είναι και τόσο βλαβερό. Αν και δεν είναι ξεκάθαρο σε τι ποσότητες και τι συχνότητα αναφέρονται οι έρευνες, φαίνεται να υπάρχει μια τακτική κατά την οποία το φοινικέλαιο αρχίζει να γίνεται προβληματικό. Καταναλώνοντας, για παράδειγμα, τροφές με φοινικέλαιο, αντί γι τροφές πλούσιες σε τρανς και κορεσμένα λιπαρά από άλλες πηγές, φαίνεται να βελτιώνει τα επίπεδα λιπιδίων στο αίμα. Αντικαθιστώντας, όμως, τα μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μιας Μεσογειακής Διατροφής με λιπαρά από φοινικέλαιο, οι ίδιοι δείκτες θα χειροτερέψουν και θα παρατηρηθεί αύξηση της LDL χοληστερόλης, η οποία αυξάνει και τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων.

Ωστόσο, λόγω της μεγάλης παρουσίας του στα τρόφιμα, είναι δύσκολο να φανεί άμεσος συσχετισμός μεταξύ της κατανάλωσης φοινικέλαιου και του αυξημένου καρδιαγγειακού κινδύνου. Οι δίαιτες όπου παρατηρείται κατανάλωση φοινικέλαιου, μπορεί να ποικίλλουν κατά πολύ, με αυξημένη πρόσληψη επεξεργασμένης ζάχαρης, λιπαρών κ.ο.κ., ενώ κάτι ακόμη που παίζει ρόλο είναι ότι η θέση των λιπαρών οξέων στο μόριο του φοινικέλαιου μπορεί επίσης να αλλάξει τον τρόπο που το απορροφά ο οργανισμός μας, κάτι που έχει αντίκτυπο και στην επίδρασή του. Πολλές, ωστόσο, έρευνες έχουν χρηματοδοτηθεί από οργανισμούς με όφελος από το φοινικέλαιο, οπότε πολλά ευρήματα μπορεί να μην ανταποκρίνονται 100% στην πραγματικότητα.

Πιθανά οφέλη του φοινικέλαιου
Χωρίς να έχει κάποιες μοναδικές ιδιότητες που να πρέπει να μας κάνουν να το προτιμήσουμε αγνοώντας τις βλαβερές συσωρευτικές επιδράσεις του, το φοινικέλαιο έχει βρεθεί ότι έχει υψηλή περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτική βιταμίνη Ε, μια βιταμίνη που μπορεί να προσφέρει προστασία στον εγκέφαλο και μπορεί να προλάβει τη ζημιά που οδηγεί σε άνοια και εγκεφαλικά. Ταυτόχρονα, έχει φανεί ότι αντικαθιστώντας τροφές με τρανς λιπαρά με τροφές που περιέχουν φοινικέλαιο, μπορεί να μειώσουμε την κακή LDL χοληστερίνη και να αυξήσουμε την καλή. Να σημειώσουμε, ωστόσο, ότι μπορούμε να πάρουμε αυτά τα οφέλη κι ακόμη περισσότερα με κατανάλωση φυτικών τροφών, χωρίς να έχουμε το ρίσκο των βλαβερών επιδράσεων.

Φοινικέλαιο και περιβάλλον
Πέρα από την υγεία και με έμφαση στο περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, πρέπει να γνωρίζετε ότι το φοινικέλαιο αποτελεί τον κύριο παράγοντα αποψίλωσης ορισμένων από τα δάση με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στον κόσμο, καταστρέφοντας τον βιότοπο ήδη απειλούμενων ειδών όπως ο ουρακοτάγκος, ο «πυγμαίος» ελέφαντας και ο ρινόκερος της Σουμάτρας. Αυτή η απώλεια δασών σε συνδυασμό με τη μετατροπή των πλούσιων σε άνθρακα εδαφών τύρφης, εκτοξεύουν εκατομμύρια τόνους αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα και συμβάλλουν σε επιπτώσεις στο περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Από την εξίσωση δεν λείπει η εκμετάλλευση εργαζομένων και η παιδική εργασία, που σημαίνει ότι ο τομέας παραγωγής φοινικέλαιου δεν είναι ούτε δίκαιος, ούτε «πράσινος», προκαλώντας μεγάλη καταστροφή στο περιβάλλον.

Πώς μπορούμε να το αποφύγουμε
Το προφανές είναι να στραφούμε σε μια κατά βάση φυτοφαγική διατροφή, αποφεύγοντας τις επεξεργασμένες τροφές. Υπάρχουν, ωστόσο, κάποια τρόφιμα, όπως π.χ. τα φυτικά βούτυρα, που μπορεί να περιέχουν φοινικέλαιο, γι’ αυτό ελέγχετε πάντα τις ετικέτες και τα συστατικά.

Στη μαγειρική, αν χρειάζεστε μια εναλλακτική, δοκιμάστε να χρησιμοποιήσετε:
-βούτυρο κάσιους για ωραία, μαλακά κουλουράκια με υγρασία
-αλεύρι αμυγδάλου για υγρασία σε αρτοποιήματα
-αβοκάντο για καλά λιπαρά
-φυτικό γιαούρτι (κατά προτίμηση σπιτικό ή με ελάχιστη επεξεργασία)
-γλυκοπατάτα ή πουρέ κολοκύθας σε ψωμιά

Εκτός του ότι αυτές οι επιλογές μπορούν να δράσουν σαν εναλλακτικές σε λιπαρά, σας παρέχουν ταυτόχρονα θρεπτικά συστατικά που δεν υπάρχουν στο φοινικέλαιο.

Όπως ίσως διαπιστώσατε, το φοινικέλαιο μας υπενθυμίζει ότι στη διατροφή κάποια πράγματα είναι πιο περίπλοκα απ’ όσο νομίζουμε και ότι οι επιδράσεις ενός τροφίμου στην υγεία μας εξαρτώνται από το διατροφικές συνθήκες που επικρατούν στην καθημερινότητά μας.

Μέχρι να έχουμε περισσότερα και πιο ξεκάθαρα συμπεράσματα, το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να αποφεύγετε το φοινικέλαιο και να προτιμάτε άλλες τροφές, για να πάρετε παρόμοια οφέλη κι ακόμη περισσότερα και ταυτόχρονα οι επιλογές σας να μην είναι επιβλαβείς για το περιβάλλον.

Πηγές
https://nutritionstudies.org/palm-oil-nutrition-health-effects-and-substitutes/

“Palm Oil: Is It Good for You? Pros and Cons, Nutrition Information, and More.” WebMD. https://www.webmd.com/diet/palm-oil-health-benefits.

Gesteiro, Eva, Luis Guijarro, Francisco J. Sánchez-Muniz, María Del Carmen Vidal-Carou, Ana Troncoso, Lluis Venanci, Vicente Jimeno, Joan Quilez, Arturo Anadón, and Marcela González-Gross. “Palm Oil on the Edge.” Nutrients 11, no. 9 (2019): 2008. doi:10.3390/nu11092008.

Gesteiro, Eva, Jesús Galera-Gordo, and Marcela González-Gross. “Aceite De Palma Y Salud Cardiovascular: Consideraciones Para Valorar La Literatura.” Nutrición Hospitalaria 35, no. 5 (2018): 1229. doi:10.20960/nh.1970.

Utarwuthipong, T., S. Komindr, V. Pakpeankitvatana, S. Songchitsomboon, and N. Thongmuang. “Small Dense Low-Density Lipoprotein Concentration and Oxidative Susceptibility Changes after Consumption of Soybean Oil, Rice Bran Oil, Palm Oil and Mixed Rice Bran/Palm Oil in Hypercholesterolaemic Women.” Journal of International Medical Research 37, no. 1 (2009): 96-104. doi:10.1177/147323000903700111.

“Small Dense LDL: Risks, Healthy Levels, Prevention, and More.” Medical News Today. https://www.medicalnewstoday.com/articles/small-dense-ldl.

Ismail, Sophia Rasheeqa, Siti Khuzaimah Maarof, Syazwani Siedar Ali, and Azizan Ali. “Systematic Review of Palm Oil Consumption and the Risk of Cardiovascular Disease.” Plos One 13, no. 2 (2018). doi:10.1371/journal.pone.0193533.

Gesteiro et al. “Palm Oil on the Edge.” Nutrients 11, no. 9 (2019): 2008. doi:10.3390/nu11092008.

Spritzler, Franziska. “Does Palm Oil Have Health Benefits?” Healthline. February 09, 2022. https://www.healthline.com/nutrition/palm-oil#TOC_TITLE_HDR_5.

Fattore, Elena, Cristina Bosetti, Furio Brighenti, Carlo Agostoni, and Giovanni Fattore. “Palm Oil and Blood Lipid–related Markers of Cardiovascular Disease: A Systematic Review and Meta-analysis of Dietary Intervention Trials.” The American Journal of Clinical Nutrition 99, no. 6 (2014): 1331-350. doi:10.3945/ajcn.113.081190.

Chauhan, Abha, and Ved Chauhan. “Beneficial Effects of Walnuts on Cognition and Brain Health.” Nutrients 12, no. 2 (2020): 550. doi:10.3390/nu12020550.

“New Meta-Analysis Finds a Plant-Based Vegetarian Diet Is Associated with Lower Cholesterol.” Medical Xpress – medical research advances and health news. Medical Xpress, August 22, 2017. https://medicalxpress.com/news/2017-08-meta-analysis-plant-based-vegetarian-diet-cholesterol.html.