Αυτοάνοσα και διατροφή: πώς συνδέονται

Ως Κλινική Διαιτολόγος-Διατροφολόγος με εξειδίκευση στα αυτοάνοσα και μετεκπαίδευση στη φυτοφαγία, έχω αντιμετωπίσει πολλάκις διάφορους ασθενείς με αυτοάνοσα, έχω γράψει πολύ γι’ αυτό κι έχω πραγματοποιήσει και πολλές ομιλίες. Τα αυτοάνοσα νοσήματα όπως η νόσος του Crohn, ο διαβήτης τύπου 1, η πολλαπλή σκλήρυνση και η ρευματοειδής αρθρίτιδα επηρεάζουν το 4,5% του παγκόσμιου πληθυσμού, το οποίο αντιμετωπίζει ένα ή περισσότερα από τα περίπου 80 αυτοάνοσα νοσήματα που υπάρχουν, με την εμφάνισή τους να είναι συνεχώς αυξανόμενη.

Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, οι δείκτες της αυτοανοσίας έχουν αυξηθεί σημαντικά από το 1988 κι έπειτα, ειδικά στους νέους, ενώ οι γυναίκες έχουν 3 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάσουν κάποιο αυτοάνοσο σε σχέση με τους άντρες. Αξίζει να σημειώσουμε ότι τα αυτοάνοσα αποτελούν την 8η αιτία θανάτου μεταξύ αμερικανίδων γυναικών ηλικίας 15 με 64.

Παρά το ότι παρατηρούνται συνεχώς αυξανόμενοι δείκτες, τα ακριβή αίτια της αυτοανοσίας δεν είναι γνωστά. Ωστόσο επιστήμονες και γιατροί καταλήγουν σε κάποιους παράγοντες που επηρεάζουν και μπορούν να φέρουν ελπίδα και ανακούφιση σε αυτούς που πάσχουν.

Πιθανές αιτίες εμφάνισης αυτοάνοσου νοσήματος
Όπως γνωρίζουμε, στα αυτοάνοσα νοσήματα το ανοσοποιητικό παύει να αναγνωρίζει κάποια φυσιολογικά κύτταρα ως του οργανισμού και τα αντιμετωπίζει σαν παθογόνους εισβολείς, δημιουργώντας αντισώματα και πυροδοτώντας φλεγμονή στον οργανισμό που οδηγεί σε βλάβες και συμπτώματα. Τα ρυθμιστικά Τ-κύτταρα που συνήθως έχουν τον έλεγχο αυτών των αποκρίσεων, στις περιπτώσεις αυτοάνοσων αποτυγχάνουν.

Αν και δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο αίτιο γι’ αυτή τη δυσλειτουργία που σχετίζεται με περισσότερα από 80 αυτοάνοσα νοσήματα, πιθανοί πυροδότες είναι:

• Τα γονίδια
• Τα περιβαλλοντικά αντιγόνα
• Το σύνδρομο διαρρέοντος εντέρου και γενικότερα η κακή εντερική υγεία και η ανισορροπία στο μικροβίωμα του εντέρου
• Μια λοίμωξη που αναστατώνει το ανοσοποιητικό, βάζοντας τον οργανισμό σε θέση επίθεσης απέναντί του
• Το παιδικό τραύμα
• Δυσλειτουργία του θύμου αδένα που εμποδίζει την καταστροφή των αυτοαντιδραστικών ανοσοκυττάρων
• Στρεσογόνοι παράγοντες από το περιβάλλον, τη διατροφή και/ή τα φυσικά και συναισθηματικά βάρη

Ποιοι είναι οι διατροφικοί… πυροδότες;
Υπάρχει μια θεωρία που λέγεται μοριακή μίμηση και εξηγεί το πώς κάποιες τροφές φαίνεται να πυροδοτούν αυτοάνοσα νοσήματα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα ανεβασμένα επίπεδα των ανοσοκυττάρων που σχετίζονται με μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη στο αγελαδινό γάλα που έχουν διαπιστωθεί σε άτομα με διαβήτη τύπου 1. Σύμφωνα με τη θεωρία μοριακής μίμησης, οι πρωτεΐνες αυτές είναι παρόμοιες με πρωτεΐνες στο πάγκρεας, κάτι που προκαλεί αντίδραση του ανοσοποιητικού που δεν στοχεύει μόνο στις πρωτεΐνες γάλακτος, αλλά και στα κύτταρα του παγκρέατος.

Άλλοι διατροφικοί «πυροδότες» μπορεί να σχετίζονται με την επίδραση που έχουν οι τροφές στο μικροβίωμα του εντέρου. Σύμφωνα με μια μελέτη, τα πρόσθετα των επεξεργασμένων τροφών μπορεί να αυξήσουν την εντερική διαπερατότητα. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτρέψει σε αντιγόνα και παθογόνα να περάσουν από το έντερο στην κυκλοφορία του αίματος, όπου στη συνέχεια τα ανοσοκύτταρα τους επιτίθενται. Πολλές από αυτές τις τροφές επηρεάζουν επίσης την παραγωγή λιπαρών οξέων βραχείας αλύσου στο έντερο, συμβάλλοντας περαιτέρω στη διαπερατότητα και δυνητικά στην παρεμπόδιση των ρυθμιστικών Τ-κυττάρων από το να ωριμάσουν φυσιολογικά.

Μια διατροφή με υψηλή περιεκτικότητα σε νάτριο μπορεί επίσης να παίξει ρόλο. Το αλάτι φαίνεται να αυξάνει τα επίπεδα ανοσοκυττάρων που εμπλέκονται στη φλεγμονή και την αυτοανοσία, κάτι που μας δίνει άλλον ένα λόγο να αποφεύγουμε τις επεξεργασμένες τροφές οι οποίες συνήθως είναι πλούσιες σε νάτριο. Καταναλώνοντας άλλες προφλεγμονώδεις τροφές όπως κρέας, γαλακτοκομικά και επεξεργασμένα φυτικά έλαια προσθέτει έξτρα πίεση στο ανοσοποιητικό μας και μπορεί να χειροτερέψει τις αυτοάνοσες παθήσεις.

Πέρα από τη διατροφή, θα ήθελα να τονίσω έναν άλλο σημαντικό παράγοντα που μπορεί να παίξει ρόλο στην πυροδότηση αυτοάνοσων νοσημάτων στην ενήλικη ζωή κι αυτός είναι το παιδικό τραύμα. Το παιδικό τραύμα μπορεί να αφορά ευρύ φάσμα δυσάρεστων εμπειριών για ένα παιδί, το οποίο περιλαμβάνει σωματική, ψυχολογική και σεξουαλική κακοποίηση, κάτι που τελικά συνδέεται με πολλαπλές αρνητικές προκλήσεις στην υγεία, αλλά και σε κοινωνικοοικονομικό επίπεδο στην ενήλικη ζωή, με τα αυτοάνοσα να είναι μία από τις συνέπειες. Δείτε περισσότερα εδώ.

Μπορούμε να κάνουμε «επανεκκίνηση» στο ανοσοποιητικό μας;
Οι τυπικές θεραπείες, όπως τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα ή τα κορτικοστεροειδή που μειώνουν τη φλεγμονή, φαίνεται να μειώνουν τα συμπτώματα. Τι μπορούμε, όμως, να κάνουμε διατροφικά; Εφόσον κάποιες διατροφικές επιλογές έχουν αρνητική επίδραση στον κίνδυνο για αυτοάνοσα και στα συμπτώματά τους, μήπως μπορούμε να αποφύγουμε ή να ελέγξουμε τα αυτοάνοσα με πιο υγιεινές επιλογές;

Οι έρευνες δείχνουν ότι υπάρχουν πολλοί λόγοι γιατί μια διατροφική προσέγγιση μπορεί να φέρει αποτελέσματα:

-Οι ολόκληρες τροφές περιέχουν φυτοθρεπτικά συστατικά που δρουν σαν αντιοξειδωτικά και έχουν αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, που μπορεί να μειώσουν τα συμπτώματα στα αυτοάνοσα.

-Ο κουρκουμάς και το τζίντζερ, εκτός του ότι χαρίζουν χρώμα και άρωμα στα πιάτα μας, προσφέρουν αντιφλεγμονώδη δράση.

-Η διατροφή που μιμείται τη νηστεία είναι πολλά υποσχόμενη όσον αφορά την καταστολή αυτοάνοσων αποκρίσεων και την καταπολέμηση της φλεγμονής.

-Η εξασφάλιση επαρκούς βιταμίνης D και ωμέγα-3 ισοδυναμεί με χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης αυτοάνοσου και λιγότερα συμπτώματα.

-Η εντερική υγεία και η ισορροπία στο μικροβίωμα του εντέρου με κατανάλωση φυτικών τροφών πλούσιων σε φυτικές ίνες και προβιοτικά μπορούν να μειώσουν τη φλεγμονή στο έντερο να προλάβουν τη διαπερατότητα και να αυξήσουν την παραγωγή λιπαρών οξέων βραχείας αλύσου τα οποία υποστηρίζουν πιο υγιή απόκριση του ανοσοποιητικού.

-Οι φυτικές τροφές είναι φυσικά αντιφλεγμονώδεις και πλούσιες σε φυτικές ίνες και δεν περιέχουν πρόσθετα, όπως οι επεξεργασμένες. Μπορεί να χρειαστούν προσαρμογές σε περιπτώσεις αλλεργιών ή τροφών-πυροδοτών, αλλά μια φυτοφαγική διατροφή είναι αρκετά ευέλικτη και με μεγάλη ποικιλία, ώστε να προσφέρει επιλογές στην πλειοψηφία των ανθρώπων.

Αν και δεν υπάρχουν ακόμη διαθέσιμες αποδείξεις που να δείχνουν ότι η διατροφή μπορεί να «επανεκκινήσει» ένα απορρυθμισμένο ανοσοποιητικό, η κατανάλωση περισσότερων φυτικών τροφών σχετίζεται με χαμηλότερα επίπεδα φλεγμονής και μια πιο υγιή απόκριση του ανοσοποιητικού.
Ένα φυτοφαγικό πρωτόκολλο, λοιπόν, και μια ολιστική αντιμετώπιση με βάση τις ανάγκες σας (δείτε περισσότερα εδώ), θα μπορούσε να μειώσει τα συμπτώματα και να βελτιώσει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού σε όσους πάσχουν από αυτοάνοσα.

Πηγές

https://nutritionstudies.org/autoimmunity-and-diet-is-there-a-connection/

https://www.autoimmuneinstitute.org/resources/autoimmune-disease-list/

https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/what-are-common-symptoms-of-autoimmune-disease
The Autoimmune Diseases Coordinating Committee. Progress in autoimmune diseases research. U.S. Department of Health and Human Services (2005).
Dinse, G. E., Parks, C. G., Weinberg, C. R., Co, C. A. Wilkerson, J., Zeldin, D. C., Chan, E. K. L. & Miller, F. W. “Increasing prevalence of antinuclear antibodies in the United States.” Arthritis Rheumatol 72, no. 6 (2020): 1026–1035. doi:10.1002/art.41214.
“Autoimmune disease.” National Stem Cell Foundation. https://nationalstemcellfoundation.org/glossary/autoimmune-disease/.
Elkon, K., & Casali, P. “Nature and functions of autoantibodies.” Nature Clinical Practice Rheumatology> 4, no. 9 (2008): 491–498. doi:10.1038/ncprheum0895.
“Autoimmune diseases.” Office on Women’s Health. April 1, 2019, https://www.womenshealth.gov/a-z-topics/autoimmune-diseases.
Campbell, T. “Autoimmune disease: Genes, infection, environment & gut.” Center for Nutrition Studies. March 24, 2020. https://cdn.nutritionstudies.org/autoimmune-disease-genes-infection-environment-gut/.
Orbai, A-Ma. “Autoimmune disease: Why is my immune system attacking itself?” Johns Hopkins Medicine. https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/autoimmune-disease-why-is-my-immune-system-attacking-itself.
Bauman. Immune & Autoimmune Health Lecture 2. Autoimmunity: Goals & Therapy: Rheumatoid Arthritis, Systemic Lupus Erythematosus. https://baumancollege.org/programs/nutrition-consultant/.
Chia, J. S. J., McRae, J. L., Kukuljan, S., Woodford, K., Elliott, R. B., Swinburn, B., & Dwyer, K. M. “A1 beta-casein milk protein and other environmental pre-disposing factors for type 1 diabetes.” Nutr Diabetes 7, no. 5 (2017). doi:10.1038/nutd.2017.16.
Lerner, A., & Matthias, T. “Changes in intestinal tight junction permeability associated with industrial food additives explain the rising incidence of autoimmune disease.” Autoimmunity Rev 14, no. 6 (2015): 479–489. doi:10.1016/j.autrev.2015.01.009.
Haghikia, A., Jörg, S., Duscha, A., Berg, J., Manzel, A., Waschbisch, A., Hammer, A., Lee, D-H, May, C. Wilck, N., Balogh, A., Ostermann, A. I., Schebb, N. H., Akkad, D. A., Grohme, D. A., Kleinewietfeld, M., Kempa, S., Thöne, J., Demir, S., Müller, D. N., Gold, R., & Linker, R. A. “Dietary fatty acids directly impact central nervous system autoimmunity via the small intestine.” Immunity 44, no. 4 (2016): 951–953. doi:10.1016/j.immuni.2016.04.006.
Greger, M. “One way to treat asthma and autoimmune diseases with diet.” NutritionFacts.org. June 16, 2020. https://nutritionfacts.org/2020/06/16/one-way-to-treat-asthma-and-autoimmune-diseases-with-diet/.
Freuman, T. D. “Your anti-inflammatory diet is probably just the opposite.” U.S. News & World Report. https://health.usnews.com/health-news/blogs/eat-run/articles/2018-10-11/your-anti-inflammatory-diet-is-probably-just-the-opposite.
Yahfoufi, N., Alsadi, N., Jambi, M. & Matar, C. “The immunomodulatory and anti-inflammatory role of polyphenols.” Nutrients 10, no. 11 (2018): 1618. doi:10.3390/nu10111618.
“Autoimmune disease.” DrFuhrman.com. https://www.drfuhrman.com/health-concerns/6/autoimmune-disease.
Choi, I. Y., Lee, C., & Longo, V. D. “Nutrition and fasting mimicking diets in the prevention and treatment of autoimmune diseases and immunosenescence.” Mol Cell Endocrinol 455 (2017): 4–12. doi:10.1016/j.mce.2017.01.042.
Choi, I. Y., Piccio, L., Childress, P., Bollman, B., Ghosh, A., Brandhorst, S., Suarez, J., Michalsen, A., Cross, A. H., Morgan, T. E., Wei, M., Paul, F., Bock, M. & Longo, V. D. “A diet mimicking fasting promotes regeneration and reduces autoimmunity and multiple sclerosis symptoms.” Cell Rep 15, no. 10 (2016): 2136–2146. doi:10.1016/j.celrep.2016.05.009.
“Is there a link between nutrition and autoimmune disease?” Today’s Dietitian. https://www.todaysdietitian.com/newarchives/110211p36.shtml.
Craddock, J. C., Neale E. P., Peoples, G. E., & Probst, Y. C.. “Vegetarian-based dietary patterns and their relation with inflammatory and immune biomarkers: A systematic review and meta-analysis.” Advances in Nutrition 10, no. 3 (2019): 433–451. doi:10.1093/advances/nmy103.
Zhang, C., Björkman, A., Cai, K., Liu, G., Wang, C., Li Y., Xia, H., Sun, L., Kristiansen, K., Wang, J., Han, J., Hammarström, L., & Pan-Hammarström, Q. “Impact of a 3-months vegetarian diet on the gut microbiota and immune repertoire.” Front Immunol 9 (2018). doi:10.3389/fimmu.2018.00908.