Γιατί να καταναλώνετε φυσικές τροφές κι όχι συμπληρώματα

Αν κοιτάξετε στη συσκευασία των συμπληρωμάτων διατροφής ή στις διαφημίσεις τους, θα διαπιστώσετε πως αναγράφεται σε κάποιο σημείο τους ότι δεν υποκαθιστούν την ισορροπημένη διατροφή και πως χρειάζεται να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας. Γιατί, λοιπόν, εφόσον μιλάμε για βιταμίνες και μέταλλα που ενισχύουν το ανοσοποιητικό μας και την υγεία μας και που τα παίρνουμε σε επαρκείς ποσότητες από ένα χάπι, χρειάζεται να μιλήσουμε με γιατρό, διαιτολόγο-διατροφολόγο ή άλλον επαγγελματία υγείας; Τι μπορεί να συμβαίνει και δεν υποκαθιστούν μια ισορροπημένη διατροφή;

Συνέργεια τροφών: τι είναι και πώς μας ωφελεί
Η έννοια της συνέργειας των τροφών αποτελεί μια προοπτική που εξετάζει τις τροφές συνολικά κι όχι ως μεμονωμένα συστατικά, όπως συμβαίνει στα συμπληρώματα, με διαφορετικά οφέλη. Εκτός του ότι δεν έχουμε πλήρη γνώση για τη σύνθεση όλων των τροφών και τι οφέλη και επιρροές μπορεί να προκύπτουν από ακαθόριστους παράγοντες και συστατικά που δεν έχουν εκτιμηθεί ακόμα, πρέπει να ξέρουμε ότι καθεμιά ξεχωριστά έχει συγχρονισμένες συνιστώσες (συστατικά, ουσίες που απαρτίζουν μια τροφή) που καθορίζονται από το κύτταρο, που παίζει ρόλο διευθυντή ορχήστρας. Κάποιες ουσίες σχηματίζονται εκτός της φυσιολογικής βιολογικής διαδικασίας κι εδώ μιλάμε για συμπληρώματα διατροφής, τρανς λιπαρά κ.ο.κ. Για να έχουμε εμείς οφέλη από τη διατροφή, οι συνδυασμοί των ουσιών που βρίσκουμε σε μια τροφή χρειάζεται να αλληλεπιδράσουν μέσα στην ίδια την τροφή και τον οργανισμό μας, πρέπει να επιζήσουν στη διαδικασία της πέψης για να φτάσουν στο έντερο με τέτοιο τρόπο ώστε οι επιδράσεις τους συνολικά να έχουν όφελος γι’ αυτόν που τις κατανάλωσε.

Μια προοπτική της συνέργειας των τροφών είναι ότι η επίδραση που έχει στον οργανισμό μας η λήψη θρεπτικών συστατικών από διάφορες τροφές μέσα στην ημέρα μπορεί να είναι διαφορετική από το να λαμβάνεται μια ή πολλές ουσίες συγκεντρωμένες σε μια δόση, με ένα χάπι, σύμφωνα με έρευνα που έχει δημοσιευτεί στο American Journal of Clinical Nutrition. H συνέργεια μεταξύ των θρεπτικών συστατικών μιας τροφής, οδηγεί το ένα να επηρεάζει την απορρόφηση του άλλου, όπως π.χ. χαλκός-ψευδάργυρος, μαγγάνιο-σίδηρος. Με παρόμοιο τρόπο, η βιταμίνη C δρα ως προ-οξειδωτικό στην παρουσία σιδήρου και ενισχύει την απορρόφησή του, ενώ το αλκοόλ διακόπτει την ομοιόσταση του σιδήρου, επηρεάζοντας τις πρωτεΐνες που τον δεσμεύουν, όπως τη φερριτίνη και την τρανσφερίνη.

Μια ακόμη πλευρά της συνέργειας που εξετάζεται είναι κατά πόσο οι ουσίες, τα συστατικά, έχουν παραχθεί με βιολογικές ή τεχνολογικές διαδικασίες. Σημαντικό παράδειγμα είναι τα τρανς λιπαρά, τα οποία όταν προκύπτουν φυσικά, όπως το συζευγμένο λινολεϊκό οξύ που βρίσκεται στα γαλακτοκομικά, αντανακλά τη βιολογία των μηρυκαστικών και μπορεί να έχει ωφέλιμες επιδράσεις στους ανθρώπους, σε αντίθεση με τα τρανς λιπαρά που προέρχονται από επεξεργασία και έχουν διαφορετική προέλευση. Σύμφωνα με έρευνα των Willett W. και Mozaffarian D. τα τρανς λιπαρά των μηρυκαστικών συνδέονται απευθείας με τα κορεσμένα, κάτι που μας πάει πίσω στη θεώρηση ότι η μελέτη των τροφών και η διατροφή σαν σύνολο οδηγεί σε διαφορετικούς συσχετισμούς με την υγεία.

Οι προϋποθέσεις της συνέργειας
Πρέπει, όμως, να ισχύουν και κάποιες προϋποθέσεις προκειμένου να λειτουργήσει η υπόθεση της ορχηστρωμένης συνέργειας των τροφών. Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να υπάρχει ισορροπία στον τρόπο που μια τροφή σχηματίζεται. Οι σπόροι, για παράδειγμα, που υπάρχουν απογυμνωμένοι στο έδαφος, χωρίς ρίζες για τροφή και συντήρηση, θα δεχτούν επιθέσεις από μύκητες, βακτήρια και έντομα. Μικρά μόρια μπορεί να παίζουν προστατευτικό ρόλο και πιθανόν οι μηχανισμοί ελέγχου του φυτού να μπλοκάρουν τις επιθέσεις από μικροβιοκτόνα. Όλη αυτή η ισορροπία μιας τροφής καταναλώνεται στη συνέχεια από τους ανθρώπους και περνά στον οργανισμό, με κάποιες από τις ουσίες που απαρτίζουν την τροφή να διατηρούν την ισορροπία τους και μετά την πέψη, ενώ άλλες να πέπτονται και να διανέμονται διαφορετικά στο ανθρώπινο σύστημα, το οποίο τις προσαρμόζει στις διεργασίες του. Εδώ είναι που κάποιες ουσίες μιας τροφής με αντιοξειδωτική δραστηριότητα μπορεί να είναι ωφέλιμες όταν π.χ. άλλες ασταθείς ουσίες, όπως τα πολυακόρεστα λιπαρά, έχουν επίσης καταναλωθεί.

Μια ακόμη προϋπόθεση είναι η παραπάνω ισορροπία να επιζήσει της πέψης με μια ενεργή μορφή. Πολλές από τις ουσίες που συναντάμε σε τροφές διασπώνται κατά την πέψη, όπως για παράδειγμα οι πρωτεΐνες σε αμινοξέα, ενώ άλλες ουσίες επιζούν, όπως τα λιπαρά και μικρά μόρια τύπου φαινολικά οξέα και φλαβονοειδή, ειδικά αν είναι λιποδιαλυτά. Τα μικρά μόρια που καταφέρνουν να επιζήσουν παραμένουν ενεργά κατά την αναδιαμόρφωση του κυττάρου και εξαρτώνται κατά πολύ από το λίπος στο οποίο εκτίθεται ένα κύτταρο, αν η διαδικασία εξαρτάται από τα λιπαρά. Το ανθρώπινο σώμα, πάντως, δεν υποβαθμίζει ολόκληρο το σύστημα που εισάγεται στον πεπτικό σωλήνα. Κάποιες ουσίες μεταβάλλονται, ενώ τα περισσότερα φαινολικά οξέα, για παράδειγμα, τα συναντάμε σε οριοθετημένες μορφές. Αυτή η οριοθέτηση και η τροποποίηση των μορίων της τροφής που καταναλώνουμε, παίζουν μεγάλο ρόλο στην κατανόηση της διατροφής. Αν τα μόρια χρειάζεται να ταιριάξουν με άλλα μόρια για τη λειτουργικότητά τους, το να τα καταναλώνουμε στην ίδια τροφή μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα του συνδυασμού. Η κατανάλωση διαφορετικών τροφών εντός 24ώρου, για παράδειγμα, μπορεί να είναι επαρκής για το συνδυασμό τροφών και ουσιών στο πεπτικό ή συστημικά. Με αυτά υπ’ όψιν, η θεωρία της συνέργειας τροφών υποστηρίζει την κατανάλωση ποικιλίας θρεπτικών τροφών για καλύτερα αποτελέσματα στον οργανισμό.

Η τρίτη προϋπόθεση για να λειτουργήσει η συνέργεια τροφών είναι οι ουσίες που θα επιζήσουν της πέψης να είναι βιολογικά ενεργές. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα, με διάφορες τροφές στο θέμα της συνέργειας. Στα δημητριακά, για παράδειγμα, οι φυτικές ίνες της ολικής άλεσης αποτέλεσαν δείκτη βιολογικά ενεργών ουσιών και στο παράδειγμα των μήλων, ο κυτταρικός πολλαπλασιασμός σε καρκινικά κύτταρα φάνηκε πως δεν απετράπη από τη μικρή ποσότητα βιταμίνης C του μήλου, αλλά περισσότερο από τις ουσίες του φρούτου με τη φλούδα και λιγότερο από τη σάρκα. Η κατανάλωση ντομάτας είχε μεγαλύτερη επίδραση στον ανθρώπινο ιστό του προστάτη, απ’ ό,τι η αντίστοιχη ποσότητα λυκοπενίου, σύμφωνα με δημοσιευμένες μελέτες, ενώ τα ρόδια και το μπρόκολο είχαν μεγαλύτερη επίδραση στη μείωση του πολλαπλασιασμού καρκινικών κυττάρων σαν τροφές, σε σχέση με τις απομονωμένες ουσίες τους. Πιο πρόσφατες έρευνες, μάλιστα, δείχνουν ότι οι πολυφαινόλες του χυμού ροδιού, της φλούδας, αλλά και το έλαιό του παρουσιάζουν συνέργεια στην αντιμετώπιση του πολλαπλασιασμού καρκινικών κυττάρων. Άλλο παράδειγμα είναι τα φλαβονοειδή από το αμυγδαλόγαλα, τα οποία δρουν συνεργατικά με τις βιταμίνες C και Ε για να ενισχύσουν την άμυνα του οργανισμού και να μειώσουν την οξείδωση της LDL.

Η θεωρία της συνέργειας τροφών αυτό που ουσιαστικά δείχνει είναι ότι το πώς μια τροφή επιβιώνει στον δικό της κύκλο ζωής, έχει διασύνδεση με τα οφέλη της στον άνθρωπο. Από τις διάφορες ουσίες που περιέχει μια τροφή, δεν συνάδουν όλες με τις ανάγκες ενός ανθρώπου, με κάποιες, μάλιστα, να είναι εν δυνάμει αρνητικές για την υγεία. Το φυτικό οξύ, για παράδειγμα, που συναντάμε σε φυτικές τροφές, μπορεί να εμποδίσει την απορρόφηση μικροθρεπτικών συστατικών και αναλόγως μπορεί να επηρεάσει την υγεία θετικά ή αρνητικά. Μέχρι ενός σημείου, έχουμε μάθει να αναγνωρίζουμε τις ασφαλείς τροφές με τη μέθοδο της δοκιμής και του λάθους, ούτως ώστε να τρώμε κάποιες τροφές, να αποφεύγουμε άλλες και κάποιες να τις καταναλώνουμε σε μικρές ποσότητες και να ανεχόμαστε τα αρνητικά συστατικά τους ή να τις μαγειρεύουμε έτσι ώστε να μειώνουμε τον κίνδυνο. Όσον αφορά την αλλεργία στα φιστίκια, για παράδειγμα, έχει φανεί ότι οι αλλεργιογόνες πρωτεΐνες δεν προκαλούν αλλεργική ή φλεγμονώδη αντίδραση όταν απομονωθούν, αλλά ολόκληρο το φιστίκι προκαλεί.

Τι να θυμάστε πριν αγοράσετε συμπληρώματα
Οι τροφές που έχουμε στη διάθεσή μας ποικίλλουν σε θρεπτικά συστατικά και σύνθεση και εμείς καταναλώνουμε ένα μέσο όρο αυτών των διαφορετικών τροφών σε βάθος χρόνου, με τις ουσίες τους να αλληλεπιδρούν και να συνεργάζονται για την υγεία μας. Από όλα τα παραπάνω διαφαίνεται ότι η συνέργεια των ουσιών και συστατικών μιας τροφής παίζει μεγάλο ρόλο και είναι πιο σημαντική για την υγεία μας από το να λαμβάνουμε μεμονωμένες, επεξεργασμένες ουσίες.

Με αυτή τη λογική, λοιπόν, θα αναρωτιέστε αν οι πολυβιταμίνες είναι μια καλύτερη επιλογή για την εξασφάλιση της επάρκειας θρεπτικών συστατικών. Αυτή η στρατηγική ακολουθείται στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά η αλήθεια είναι πως μια τέτοια σύσταση δεν είναι ασφαλής, αν αναλογιστούμε την έλλειψη στοιχείων στα οφέλη, τα περιστασιακά στοιχεία στα μειονεκτήματα και την σχετική έλλειψη σοβαρών ερευνών στα συμπληρώματα. Αυτό, βέβαια, δεν ακυρώνει κάποιες ενδείξεις οφελών, ειδικά όσον αφορά ελλείψεις, αλλά η καλύτερη λύση και εξασφάλιση υγείας είναι να καταναλώνετε τροφές που σας προσφέρουν ένα ευρύ φάσμα θρεπτικών ουσιών και να μη λαμβάνετε συμπληρώματα, εκτός και αν συντρέχουν λόγοι.

Τα συμπληρώματα πρέπει να χρησιμοποιούνται σε θέματα υγείας και διατροφικών ελλείψεων κι όχι για πρόληψη. Εκτός, λοιπόν, κι αν κρίνει ο γιατρός σας ότι αντιμετωπίζετε κάποιο ιατρικό πρόβλημα που η χρήση συμπληρώματος θα βοηθήσει, μην λαμβάνετε από μόνοι σας. Ακολουθήστε μια ισορροπημένη διατροφή κι αφήστε τη συνέργεια των τροφών να κάνει τη δουλειά της. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι το σώμα μας είναι φτιαγμένο για να λαμβάνει βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία από φυσικές τροφές κι όχι σκευάσματα.

Αν πάλι πρέπει να λάβετε συμπληρώματα, επιλέξτε αυτά που παρασκευάζονται με φυσικές μεθόδους, της plant-based φιλοσοφίας με αποξήρανση κι έχουν συνεργιστική δράση. Προτιμήστε συμπληρώματα με φυτά και βότανα που έχουν υποστεί ψυχρή ξήρανση, ώστε να διατηρούν όσο γίνεται τη βιοχημική ακεραιότητα του αρχικού φυτού, χωρίς πρόσθετα και συντηρητικά. Ψάξτε τις ετικέτες, αναζητήστε τη συνεργιστική δράση, ώστε ο οργανισμός να δέχεται και να απορροφά τα θρεπτικά συστατικά στο μέγιστο και επιλέξτε το πιο φυσικό.