Φυτοφαγία και Αλτσχάιμερ: τι λένε οι έρευνες

Όπως σε σχεδόν όλες τις παθήσεις, έτσι και στο Αλτσχάιμερ και σε άλλα είδη άνοιας, η διατροφή μπορεί να δράσει με έναν τρόπο ώστε να μας προφυλάξει ή και να καθυστερήσει την εμφάνισης της νόσου. Ποιος είναι, λοιπόν, ο ρόλος της vegan διατροφής στο κομμάτι του εγκεφάλου, της μνήμης και της πρόληψης του Αλτσχάιμερ;

Καταρχάς να πούμε με λίγα λόγια ότι το Αλτσχάιμερ είναι ένα είδος άνοιας που συνήθως επηρεάζει ενήλικες 65 ετών και άνω και είναι μια προοδευτική ασθένεια που χαρακτηρίζεται από προβλήματα μνήμης, νόησης και συμπεριφοράς. Τα συμπτώματά της ξεκινούν αργά και με το πέρασμα του χρόνου χειροτερεύουν, επηρεάζοντας εν τέλει τις καθημερινές δραστηριότητες.

Η πάθηση αυτή χαρακτηρίζεται από απώλεια κυτταρικής λειτουργίας, καθώς τα εγκεφαλικά κύτταρα δεν επικοινωνούν καλά το ένα με το άλλο και δεν μπορούν να αποθηκεύσουν ή να επεξεργαστούν πληροφορίες. Στο Αλτσχάιμερ, παρουσιάζεται συσσώρευση πλακών βήτα αμυλοειδούς πρωτεΐνης στον εγκέφαλο, το οποίο παρεμβάλλεται στην επικοινωνία των κυττάρων και αν και η αιτία της νόσου δεν είναι ακόμη γνωστή, φαίνεται ότι τόσο τα γονίδια, όσο και ο τρόπος ζωής παίζουν τον ρόλο τους.

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι ο κίνδυνος εμφάνισης Αλτσχάιμερ, που είναι η πιο συχνή μορφή άνοιας, είναι μεγαλύτερος σε όσους καταναλώνουν υψηλές ποσότητες χοληστερόλης, κορεσμένου λίπους, ξεπερνούν τις θερμίδες που χρειάζονται και ταυτόχρονα καταναλώνουν χαμηλές ποσότητες φυτικών ινών, φρούτων και λαχανικών (1,2). Όπως η χοληστερίνη και το λίπος μπορεί να συσσωρευτούν και να δημιουργήσουν πλάκες στα αγγεία, οι πλάκες στον εγκέφαλο μπορεί να επηρεάσουν τη ροή του αίματος σε σημαντικά μέρη του (3).

Η τοξική επίδραση της χοληστερίνης στην οξειδωμένη της μορφή οδηγεί επίσης σε φλεγμονή, που μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία του εγκεφάλου (4). Γενικότερα, μια διατροφή με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος μπορεί να βλάψει τους νευρώνες και συμβάλλει στη δημιουργία πλακών βήτα αμυλοειδούς που παρατηρούνται στο Αλτσχάιμερ (5, 6, 7). Κι όπως όλοι γνωρίζουμε, πηγές κορεσμένου λίπους που παίζουν σημαντικό ρόλο στη δυτικού τύπου διατροφή είναι το κόκκινο κρέας, το κοτόπουλο, το ψάρι, τα γαλακτοκομικά, το βούτυρο και τα αυγά. Πρώιμα ευρήματα στην μεγάλης κλίμακας μελέτη Adventist Health έδειξαν ότι η άνοια είναι πιο συνηθισμένη σε όσους καταναλώνουν κρέας σε σχέση με τους χορτοφάγους (8).

Η σχέση μεταξύ του δυτικού τύπου διατροφής και της άνοιας είναι επίσης εμφανής αν δούμε τους δείκτες της νόσου σε πολιτισμούς όπου έκαναν μετάβαση από την παραδοσιακή στους δυτικού τύπου διατροφή, με υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά και απλά σάκχαρα. Οι ερευνητές βρήκαν ότι αυτό ισχύει στην Ιαπωνία και σε οκτώ ακόμη χώρες και συνοδεύεται με αύξηση της παχυσαρκίας, αφού οι διατροφικές τους συνήθειες άλλαξαν, με προσθήκη περισσότερης διατροφικής χοληστερίνης, κορεσμένου λίπους και αιμικού σιδήρου (9, 10).

Απεναντίας, σε πληθυσμούς με υψηλή πρόσληψη φυτικών τροφών, ειδικά φρούτων και λαχανικών, παρατηρείται μειωμένος κίνδυνος για εμφάνιση Αλτσχάιμερ (11).

Στο 9ο ετήσιο Συνέδριο για το Αλτσχάιμερ και τις συναφείς διαταραχές, οι ερευνητές του Χάρβαρντ συζήτησαν τον ρόλο των φρούτων και των λαχανικών στην πρόληψη της νόσου.  Ο Jae Hee Kang, ScD. και οι συνάδελφοί του αξιολόγησαν συνολικά 13 χιλιάδες συμμετέχοντες στο πλαίσιο της μελέτης Nurses’ Health, όπου μελέτησαν την πρόσληψη φρούτων και λαχανικών σε γυναίκες για 11 χρόνια και την συνέκριναν με την απόδοσή τους σε τεστ γνωστικής λειτουργίας όταν στη δεκαετία των 70 τους χρόνων. Αυτό που παρατηρήθηκε ήταν ότι οι γυναίκες που κατανάλωναν τα περισσότερα πράσινα φυλλώδη και σταυρανθή λαχανικά, που είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά και φυλλικό οξύ, παρουσίαζαν μικρότερη εξασθένιση στην εγκεφαλική λειτουργία σε σχέση με τις γυναίκες που κατανάλωναν αυτές τις τροφές λιγότερο συχνά (12).

Ο λόγος είναι ότι οι βιταμίνες Β, συμπεριλαμβανομένου του φυλλικού οξέος, της Β6 και της Β12, που βρίσκουμε σε αυτά τα λαχανικά είναι σημαντικές για τη γνωστική λειτουργία, καθώς εμπλέκονται στον μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης. Αν δεν έχουμε επάρκεια σε αυτές τις βιταμίνες από τη διατροφή μας, μπορεί να οδηγηθούμε σε αυξημένα επίπεδα της ομοκυστεΐνης στο αίμα, η οποία αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα που σχετίζεται τόσο με Αλτσχάιμερ, όσο και με καρδιαγγειακές παθήσεις (13, 14).

Καλές πηγές φυλλικού οξέος είναι τα φασόλια, οι φακές, ο χυμός πορτοκαλιού, τα σπαράγγια, τα καρύδια και τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, όπως το σπανάκι. Πηγές βιταμίνες Β6 είναι η ολική άλεση (όπως π.χ. το καστανό ρύζι), η σόγια (π.χ. το ενταμάμε), τα φιστίκια, τα καρύδια, οι μπανάνες και τα αβοκάντο. Πηγές Β12 αποτελούν τα ενισχυμένα φυτικά γάλατα ή κάποιο συμπλήρωμα.

Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι μια μείωση στη λειτουργία της ινσουλίνης μπορεί επίσης να παίξει ρόλο στην ανάπτυξη Αλτσχάιμερ. Σύμφωνα με έρευνες, κάποιες περιοχές του εγκεφάλου εξαρτώνται από την ινσουλίνη προκειμένου να επιτρέψουν την είσοδο της γλυκόζης στα κύτταρα, όπως συμβαίνει με τους μυς (15,16). Όταν ο οργανισμός αρχίζει να προβάλλει αντίσταση στην ινσουλίνη, όπως συμβαίνει με τον διαβήτη τύπου 2, συχνά γίνεται πιο δύσκολο για τη γλυκόζη να εισέλθει και να παράσχει καύσιμο στον εγκέφαλο. Γι’ αυτό, η εξασφάλιση της καλής λειτουργίας της ινσουλίνης μπορεί να αποτελεί σημαντικό τρόπο πρόληψης της άνοιας.

Η μείωση της ημερήσιας πρόσληψης των θερμίδων μπορεί επίσης να ωφελήσει την εγκεφαλική λειτουργία. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα ότι κάποιοι πληθυσμοί στην Κίνα και την Ιαπωνία έχουν χαμηλό μέσο όρο πρόσληψης θερμίδων (1600 με 2000 θερμίδες την ημέρα) και χαμηλότερους δείκτες εμφάνισης Αλτσχάιμερ σε σχέση με πληθυσμούς των Ηνωμένων Πολιτειών και της Δυτικής Ευρώπης, που καταναλώνουν συνήθως πάνω από 2000 θερμίδες την ημέρα (17).

Διαφορετική μελέτη του 2002 σε ηλικιωμένους Αμερικανούς για 4 χρόνια έδειξε ότι σε σχέση με όσους κατανάλωναν λιγότερες θερμίδες, αυτοί που κατανάλωναν περισσότερες παρουσίαζαν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της νόσου (1).

Για να μειώσετε την ημερήσια πρόσληψη των θερμίδων σας, καλό είναι να συγκεντρωθείτε σε τροφές υψηλής διατροφικής πυκνότητας, που είναι εκ φύσεως χαμηλής περιεκτικότητας σε θερμίδες. Αυτές οι τροφές περιλαμβάνουν φρούτα, λαχανικά, ολική άλεση, φασόλια, αρακά και φακές.

Σε γενικές γραμμές, λοιπόν, για πρόληψη θα πρέπει:
-Nα μειώσετε τα κορεσμένα λιπαρά στη διατροφή σας από γαλακτοκομικά, κρέας, αλλαντικά, αυγά, βούτυρο, γλυκά, τηγανητά κ.ο.κ. και να καταναλώνετε περισσότερα φρούτα, λαχανικά και όσπρια.
-Να καταναλώνετε μούρα και τροφές που είναι πλούσιες σε βιταμίνη Ε, όπως ξηρούς καρπούς, σπόρους, πράσινα φυλλώδη λαχανικά και ολική.
-Να δώσετε προσοχή στην εξασφάλιση της βιταμίνης Β12 στη διατροφή σας, καθώς διατηρεί τη λειτουργία των νεύρων. Συμβουλευτείτε ειδικό για να την εξασφαλίσετε.
-Να αποφύγετε συμπληρώματα με σίδηρο και χαλκό, καθώς τα μέταλλα αυτά μπορεί να βλάψουν τον εγκέφαλο. Καταναλώνετε συμπληρώματα σιδήρου μόνο αν σας τα συστήσει γιατρός ή επαγγελματίας υγείας.
-Να χρησιμοποιείτε προϊόντα και σκεύη μαγειρικής χωρίς αλουμίνιο.
-Να βάλετε την άσκηση στην καθημερινότητά σας.
-Να κοιμάστε σωστά.

Πηγές

1. Luchsinger JA, Tang MX, Shea S, Mayeux R. Caloric intake and the risk of Alzheimer disease.
Arch Neurol. 20 02;59:1258 -1263.
2. Morris MC, Evans DA, Bienias JL, et al. Dietary fats and the risk of incident Alzheimer disease. Arch Neurol. 2003;60:194-200.
3. Lathe R, Sapronova A, Kotelevtsev Y. Atherosclerosis and Alzheimer—diseases with a common cause? Inflammation, oxysterols, vasculature. BMC Geriatr. 2014;14:36 – 66.
4. Lathe R, Sapronova A, Kotelevtsev Y. Atherosclerosis and Alzheimer—
diseases with a common cause? Inflammation, oxysterols, vasculature. BMC Geriatr. 2014;14:36 – 66
5. Simons M, Keller P, Dichgans J, Schulz JB. Cholesterol and Alzheimer’s
disease. Is there a link? Neurology. 2001;57:1089-1093.
6. Gamba P, Testa G, Gargiulo S, Staurenghi E, Poli G, Leonarduzzi G. Oxidized cholesterol as the driving force behind the development of Alzheimer’s disease. Front Aging Neurosci. 2015;7:119 -14 0 .
7. Misonou H, Morishima-Kawashima M, Ihara Y. Oxidative stress induces intracellular accumulation of amyloid B-protein (Abeta) in human neuroblastoma cells. Biochemistry. 2000;39:6951-6959
8. Giem P, Beeson WL, Fraser GE. The incidence of dementia and intake of animal products: preliminary findings from the Adventist Health Study. Neuroepidemiology. 1993;12:28 -36
9. Grant WB. Trends in diet and Alzheimer’s disease during the nutrition transition in Japan and developing countries. J Alzheimers Dis. 2014;38:611-620.
10. H Francis, R Stevenson. The longer-term impacts of Western diet on human cognition and the brain. Appetite. 2013;63:119 -128
11 Loef M, Walach H. Fruit, vegetables and prevention of cognitive decline or dementia: a systematic review of cohort studies. J Nutr Health Aging. 2012;16:626-630.
12. Kang J. Fruit and vegetable consumption and cognitive decline in women. Presented at the 9th International Conference on Alzheimer’s Disease and Related Disorders; July 17-22, 2004; Philadelphia, PA.
13 Postiglione A, Milan G, Ruocco A, Gallotta G, Guiotto G, Di Minno G. Plasma folate, vitamin B(12), and total homocysteine and homozygosity for the C677T mutation of the 5,10-methylene tetrahydrofolate reductase gene in patients with Alzheimer’s dementia. A case-control study. Gerontology. 2001;47:324-329.
14. Leblhuber F, Walli J, Artner-Dworzak E, et al. Hyperhomocysteinemia in
dementia. J Neural Transm (Vienna). 20 0 0;107:14 69 -1474
15. Neth BJ, Craft S. Insulin resistance and Alzheimer’s disease: bioenergetic linkages. Front Aging Neurosci. 2017;9:345-365.
16. Watson GS, Craft S. The role of insulin resistance in the pathogenesis of Alzheimer’s disease: implications for treatment. CNS Drugs. 20 03;17:27-45
17. Mattson MP. Will caloric restriction and folate protect against AD and PD? Neurology. 2003;60:690-695