Ελλιπής σίτιση σε άτομα με άνοια: Ο ρόλος της Μεσογειακής Δίαιτας

του Δρ. Μιχάλη Κακλαμάνου, Ειδικού Παθολόγου με ειδίκευση στη Γηριατρική & Γεροντολογία στο Ηνωμένο Βασίλειο

Ως υποσιτισμός ορίζεται η ανεπαρκής πρόσληψη τροφής και/ή θρεπτικών συστατικών που έχει ως αποτέλεσμα την ανεπιθύμητη απώλεια σωματικού βάρους και την αλλοίωση της σύστασης του σώματος με σημαντική μείωση της μυϊκής μάζας. Η υποθρεψία είναι ένας όρος που συχνά χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ίδια κατάσταση. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται συχνά σε άτομα με αυξημένη ευπάθεια, ιδιαίτερα σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Τα άτομα με ήπια γνωστική εξασθένηση (Mild Cognitive Impairment) και άνοια (Dementia) είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στον υποσιτισμό και τις δυσμενείς συνέπειές του.

Τα υποσιτισμένα άτομα με άνοια εμφανίζουν ταχύτερη επιδείνωση των γνωστικών και σωματικών λειτουργιών, αυξημένα νευροψυχιατρικά συμπτώματα και μεγαλύτερο κίνδυνο νοσηλείας και θνησιμότητας, συγκριτικά με τα άτομα που έχουν πιο ισορροπημένη διατροφή. Ο υποσιτισμός έχει επίσης αναδειχθεί ως ένας δυνητικά τροποποιήσιμος παράγοντας κινδύνου για την γνωστική εξασθένηση και την άνοια, ενώ μπορεί να προηγείται αυτής-κατά τουλάχιστον- μία δεκαετία. Αυτό κάνει απαραίτητη την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση του υποσιτισμού ώστε να προληφθούν οι αρνητικές συνεπειές του.

Αίτια που σχετίζονται με την εμφάνιση του υποσιτισμού είναι οι αυξημένες απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά, η ανεπαρκής διαιτητική πρόσληψη και η μειωμένη βιοδιαθεσιμότητα θρεπτικών συστατικών λόγω διαφόρων παθήσεων, όπως του εντέρου ή του ήπατος. Ο ακριβής μηχανισμός του υποσιτισμού στην άνοια δεν είναι ξεκάθαρος. Είναι πιθανό δε η απώλεια βάρους και η κακή θρέψη να αποτελούν συνέπεια της εκφύλισης του νευρικού συστήματος που εμφανίζεται στην άνοια. Υπάρχουν μελέτες που θεωρούν ότι η άνοια μπορεί να ξεκινάει από την εκφύλιση των νευρικών κυττάρων του εντέρου και μετά επεκτείνεται στον εγκέφαλο. Επίσης, η άνοια επηρεάζει περιοχές του εγκεφάλου όπως ο υποθάλαμος, ο οποίος είναι σημαντικός για τη ρύθμιση της όρεξης και τη διατροφική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να παρατηρείται μειωμένο αίσθημα όρεξης ή δίψας. Η άμβλυνση της γεύσης και του αισθητηρίου της όσφρησης έχουν αρνητική επίδραση στη πρόσληψη τροφής και του αισθήματος ευχαρίστησης που ένα γεύμα μπορεί να προσφέρει. Άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με μειωμένη όρεξη σε άτομα με άνοια μπορεί να είναι:

• Το άτομο μπορεί να μην αναγνωρίζει πλέον τα τρόφιμα που βάζετε στο πιάτο

• Κακή εφαρμογή οδοντοστοιχιών που κάνει τη λήψη φαγητού επώδυνη

• Νέα φάρμακα ή αλλαγή δοσολογίας μπορεί να επηρεάσουν την όρεξη

• Η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας μειώνει την όρεξη

Η παρουσία κακής θρέψης έχει αρνητική επίδραση στο σύνολο του μεταβολισμού, κυρίως τη μειωμένη σύνθεση πρωτεϊνών, που αποτελούν το δομικό υλικό όλων των κυττάρων του σωματός μας, συμπεριλαμβανομένου του νευρικού συστήματος. Η υπογλυκαιμία (χαμηλό σάκχαρο) και η αφυδάτωση αποτελούν συνήθεις εκδηλώσεις του υποσιτισμού και της μειωμένης πρόσληψης τροφής, με πολύ σοβαρές για τον εγκέφαλο επιπτώσεις. Η εξέλιξη της άνοιας και η επιδείνωση της γνωστικής εξασθένησης, μπορεί να προκαλέσουν σε κάποιον να ξεχάσει να φάει, δυσκαταποσία (δυσχέρεια στη κατάποση) και δυσπραξία (αδυναμία εκτέλεσης των κινήσεων που απαιτούνται κατά τη διαδικασία της σίτισης), επιδεινώνοντας το πρόβλημα. Η κοινωνική απόσυρση και/ή απομόνωση που παρατηρείται συχνά σε άτομα που ζουν με άνοια, έχουν αρνητική επίδραση στην πρόσληψη τροφής.

Η βραχυπρόθεσμη θεραπεία του υποσιτισμού έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τόσο τη διατροφική κατάσταση όσο και τη γνωστική απόδοση. Παρ’όλ’αυτά ακόμη, δεν έχουμε ισχυρές προοπτικές μελέτες που να εστιάζουν στην αντιμετώπιση του υποσιτισμού προς τη κατεύθυνση της πρόληψης της γνωστικής εξασθένησης και/ή της άνοιας.

Η μεσογειακή δίαιτα (MedDiet) είναι ένα διατροφικό πρότυπο πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά με αποδεδειγμένα αντιφλεγμονώδη οφέλη και μπορεί να προσφέρει προστασία έναντι της γνωστικής έκπτωσης και κατά της γήρανσης. Μελέτες παρατήρησης αναφέρουν ότι η MedDiet μπορεί να επιφέρει ευνοϊκές αλλαγές στις δομές και τις λειτουργίες του εγκεφάλου, επιβράδυνση της γνωστικής εξασθένησης και μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας. Τα παραπάνω οφέλη  φαίνεται να αποδίδονται στη συνδυασμένη επίδραση διαφορετικών τροφίμων και όχι στη δράση μίας μεμονωμένης τροφής ή θρεπτικής ουσίας. Επιπλέον, η MedDiet προσφέρει ένα ολοκληρωμένο διατροφικό σύνολο, χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης υποσιτισμού και/ή ανεπάρκειας θρεπτικών συστατικών και ιχνοστοιχείων.

Ταυτόχρονα, η MedDiet βοηθάει στη πρόληψη της σαρκοπενίας, δηλαδή του συνδρόμου που χαρακτηρίζεται από την απώλεια μυϊκής μάζας και την εμφάνιση μυϊκής αδυναμίας. Η διατήρηση της καλής λειτουργικότητας του μυο-σκελετικού συστήματος έχει αποδειχθεί ότι έχει ευεργετικές επιπτώσεις στον εγκέφαλο και μπορεί να προφυλάξει από τη γνωστική εξασθένηση. Η σωματική άσκηση έχει θετικά αποτελέσματα στη γνωστική λειτουργία, ιδιαίτερα στους τομείς της εκτελεστικής λειτουργίας και της ταχύτητας επεξεργασίας, αυξάνοντας τη νευρογένεση και τη θετική αλληλεπίδραση μεταξύ μυών και νεύρων.

Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι τα οφέλη της MedDiet είναι πολλαπλά, ενώ η επιπλέον προσθήκη φυσικής άσκησης αποφέρει ισχυρότερα θετικά αποτελέσματα ως προς τη γνωστική βελτίωση.

Συμβουλές για τη βελτίωση της σίτισης σε άτομα με άνοια

1. Παρέχετε μια ισορροπημένη διατροφή με ποικιλία τροφών, περιορίστε τα τρόφιμα με υψηλά κορεσμένα λιπαρά και χοληστερόλη, μειώστε τις επεξεργασμένες τροφές και περιορίστε τα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε νάτριο (τρόφες με πολλά συντηρητικά, χρησιμοποιήστε λιγότερο αλάτι)

2. Σερβίρετε τα γεύματα σε ήσυχο περιβάλλον, μακριά από την τηλεόραση και άλλους περισπασμούς

3. Αποφύγετε πιάτα με σχέδια, τραπεζομάντιλα και σουπλά που μπορεί να μπερδέψουν το άτομο, η χρήση χρώματος για την αντίθεση των πιάτων σε ένα τραπεζομάντιλο ή σουπλά μπορεί να διευκολύνει το άτομο να ξεχωρίσει το φαγητό από το πιάτο ή το τραπέζι, παρέχετε μόνο τα σκεύη που χρειάζονται για το γεύμα για να αποφύγετε τη σύγχυση

4. Να ελέγχετε πάντα τη θερμοκρασία των τροφίμων και των ποτών πριν τα σερβίρετε

5. Προσφέρετε ένα τρόφιμο τη φορά

6. Να είστε ευέλικτοι με τις προτιμήσεις των τροφίμων και να είστε προετοιμασμένοι για “νέες” προτιμήσεις που δεν συνήθιζε το άτομο παλαιότερα

7. Αυξήστε τη σωματική δραστηριότητα του ατόμου και/ή προγραμματίστε πολλά μικρά γεύματα στη θέση δύο ή τριών μεγάλων γευμάτων την ημέρα

8. Επιτρέψτε άφθονο χρόνο για φαγητό

9. Δώστε στο άτομο την ευκαιρία να φάει με άλλους, η διατήρηση της κοινωνικής ώρας των γευμάτων μπορεί να ενθαρρύνει το άτομο να φάει

10. Ενθαρρύνετε την ανεξαρτησία και αξιοποιήστε στο έπακρο τις δεξιότητες του ατόμου

11.Σερβίρετε “finger foods” σε τακτικά χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια της ημέρας

12. Βελτιώστε τη “διατροφική συμπεριφορά” βάζοντας ένα πηρούνι ή κουτάλι στο χέρι του ατόμου, τοποθετώντας το χέρι σας γύρω από το δικό του και σηκώνοντας και τα δύο σας χέρια στο στόμα του ατόμου για μία μπουκιά

13. Προετοιμάστε τα τρόφιμα ώστε να μην είναι δύσκολο για το άτομο να τα μασήσει ή να τα καταπιεί: αλέστε τα τρόφιμα, κόψτε τα σε μπουκιές ή σερβίρετε μαλακά φαγητά (σάλτσα μήλου, τυρί κότατζ και αυγά ομελέτα)

14. Να είστε σε εγρήγορση για σημάδια πνιγμού: αποφύγετε τροφές που είναι δύσκολο να μασηθούν καλά, ενθαρρύνετε το άτομο να έχει όρθιο το κεφάλι του ελαφρώς προς τα εμπρός (εάν το κεφάλι του ατόμου γέρνει προς τα πίσω, μετακινήστε το προς τα εμπρός), στο τέλος του γεύματος, ελέγξτε το στόμα του ατόμου για να βεβαιωθείτε ότι έχει καταπιεί το φαγητό, μάθετε τον ελιγμό Heimlich σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα οφέλη της Μεσογειακής διατροφής αλλά και το τρόπο που μπορεί να επηρεάσει θετικά τη γνωστική λειτουργία, επισκεφτείτε το https://createhealth.gr/, όπου θα βρείτε μία μεγάλη συλλογή σχετικών πληροφοριών και άρθρων.