Εθισμός στο φαγητό: τι πρέπει να ξέρετε

Μοιάζει περίεργο να πηγαίνει η λέξη «εθισμός» δίπλα στο φαγητό, καθώς το φαγητό αποτελεί ούτως ή άλλως μια καθημερινή ανάγκη. Μπορεί, όμως, να συμβεί η ανάγκη αυτή να ξεφύγει και η στροφή προς το φαγητό να γίνεται παρορμητικά και ανεξέλεγκτα και να πυροδοτείται όχι από τη φυσική ανάγκη, αλλά ως απόκριση σε κάποιο συναίσθημα, όπως στρες, θλίψη ή θυμός.

Καταρχάς, πρέπει να ξέρουμε ότι η κατανάλωση φαγητού πυροδοτεί χημικά του εγκεφάλου, όπως την ντοπαμίνη, που δρουν ως επιβράβευση και μας χαρίζουν ευχάριστη αίσθηση. Αυτές οι χημικές ουσίες μπορούν επίσης να μας απελευθερώσουν και από το συναισθηματικό στρες.

Το ανθρώπινο σώμα χρειάζεται σίγουρα τροφή για να λειτουργήσει, αλλά ο εθισμός στο φαγητό είναι κάτι διαφορετικό. Συμβαίνει όταν κάποιος φτάνει στο σημείο να εξαρτάται από συγκεκριμένα είδη τροφών, τα οποία συνήθως είναι ανθυγιεινά. Ας το δούμε, όμως, πιο αναλυτικά.

Τι σημαίνει «εθισμός στο φαγητό»;
Ο εθισμός συνδέεται στενά με διάφορες διατροφικές διαταραχές, όπως παχυσαρκία, βουλιμία και επεισοδιακή υπερφαγία και φαίνεται πως οι πάσχοντες αναπτύσσουν μια χημική εξάρτηση σε συγκεκριμένες τροφές, με τον ίδιο τρόπο που άλλοι άνθρωποι εθίζονται στο τσιγάρο ή το αλκοόλ.

Οι επεξεργασμένες τροφές τύπου junk food παρουσιάζουν μια πολύ ισχυρή χημική επίδραση στα κέντρα «επιβράβευσης» του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένων των νευροδιαβιβαστών, όπως η ντοπαμίνη. Το έντονο σήμα της ντοπαμίνης, κατά κάποιο τρόπο «καταλαμβάνει» τη βιοχημεία του εγκεφάλου και δεν είναι λίγες οι έρευνες που αναφέρονται σε αυτό τον εθισμό ως πραγματικό πρόβλημα.

Υπάρχουν, βέβαια, έρευνες που θεωρούν ότι δεν αποδεικνύεται επαρκώς ότι το φαγητό έχει τις ίδιες εθιστικές ιδιότητες με το αλκοόλ και το τσιγάρο, σύμφωνα με τις οποίες ο όρος «εθισμός στο φαγητό» δεν ευσταθεί, καθώς υπονοεί ότι τα ίδια τα υλικά του φαγητού είναι εθιστικά. Ο εθισμός, όμως, μπορεί να χωριστεί σε δύο κατηγορίες: στον εθισμό σε μια ουσία, όπως ένα φάρμακο ή ναρκωτικά, και στον εθισμό σε μια συμπεριφορά, όπως την κατανάλωση φαγητού. Συνεπώς, μιλάμε για τη δεύτερη περίπτωση.

Κι ενώ μπορεί ο εθισμός στο φαγητό να εξισώνεται με αύξηση βάρους και παχυσαρκία για πολλούς, αξίζει να αναφερθεί ότι, στις ΗΠΑ συγκεκριμένα, το 35% των ενηλίκων είναι παχύσαρκο, αλλά οι παχύσαρκοι ισοδυναμούν μόλις με το 1/3 όσων έχουν εθισμό στο φαγητό.

Παρ’ όλο, λοιπόν, που ένας τέτοιος εθισμός μπορεί να οδηγήσει σε παχυσαρκία, δεν αποτελεί τον μοναδικό παράγοντα. Μελέτες έχουν δείξει ότι περίπου το 10% των ανθρώπων με εθισμό στο φαγητό παρουσίαζε διαφορές στο βάρος, με κάποιους να έχουν φυσιολογικό, άλλους να είναι λιποβαρείς και άλλους με μερικά μόνο παραπανίσια κιλά.

Οι «επίφοβες» τροφές
Οι τροφές που φαίνεται να είναι οι πιο προβληματικές σε αυτή την περίπτωση περιλαμβάνουν αυτό που λέμε “junk food” και γενικά τροφές με ζάχαρη, λιπαρά, σιτάρι, άμυλο. Αυτό σημαίνει ότι κάθε είδους γλυκό, σοκολάτα, πατατάκια, τηγανητές πατάτες, ζυμαρικά, άσπρο ψωμί, μπισκότα, αρτοποιήματα και γενικά επεξεργασμένες τροφές, αυξάνουν την πιθανότητα να εθιστούμε σε αυτές.

Τα συμπτώματα που πρέπει να προσέξετε
Δεν υπάρχει κάποια εξέταση αίματος για τη διάγνωση του εθισμού στο φαγητό κι όπως με κάθε άλλο εθισμό, η διάγνωση βασίζεται σε συμπτώματα συμπεριφοράς, όπως τα παρακάτω:

-Αναζητάτε συχνά συγκεκριμένες τροφές, παρ’ όλο που είστε χορτάτοι ή μόλις έχετε τελειώσει ένα θρεπτικό γεύμα.

-Όταν τελικά ξεκινήσετε να τρώτε ένα φαγητό που λιγουρευόσασταν, συχνά βρίσκετε τον εαυτό σας να τρώει περισσότερο απ’ όσο είχε σκοπό, εκδηλώνοντας εξάρσεις υπερφαγίας.

-Ασχολείστε συνεχώς με την απόκτηση και κατανάλωση φαγητού.

-Συχνά μπορεί να καταναλώνετε μια τέτοια τροφή σε σημείο υπερβολής, που αισθάνεστε τεράστιο φούσκωμα ή ακόμα και πόνο.

-Προσπαθείτε συνεχώς να σταματήσετε να τρώτε με αυτό τον τρόπο ή να βάλετε κανόνες στο διατροφικό σας πλάνο (που πάντα περιλαμβάνουν και «ελεύθερες» μέρες ή γεύματα), αλλά στο τέλος αποτυγχάνετε.

-Νιώθετε τύψεις μετά την κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών, αλλά παρ’ όλ’ αυτά τις καταναλώνετε ξανά σύντομα.

-Δικαιολογείτε συνεχώς τον εαυτό σας όσον αφορά το γιατί πρέπει να φάει αυτό που λιγουρεύεται.

-Κρύβετε την κατανάλωση ανθυγιεινών φαγητών από τους άλλους και συχνά γευματίζετε σε απομόνωση.

-Νιώθετε παντελώς ανίκανοι να ελέγξετε την κατανάλωσή τους, παρ’ όλο που ξέρετε ότι σας κάνουν κακό και σας προσθέτουν βάρος.

Πώς αντιμετωπίζεται;
Αναλόγως την περίπτωση και την ένταση του φαινομένου, εξετάζεται και η αντιμετώπισή του.
-Αρχικά, μπορείτε να προετοιμάσετε τον εαυτό σας, καταγράφοντας τις τροφές που σας προκαλούν εθισμό, ώστε να τις αναγνωρίσετε και να τις αποφεύγετε.
-Κάντε μια λίστα με τα μέρη που σερβίρουν αυτές τις τροφές και μείνετε μακριά τους.
-Σκεφτείτε τι τροφές θα καταναλώνετε και προτιμήστε υγιεινές τροφές που ήδη καταναλώνετε τακτικά, φτιάχνοντας συνδυασμούς που ταιριάζουν τα γούστα σας.
-Μην ξεκινήσετε μια οποιαδήποτε στερητική δίαιτα. Το να ξεπεράσετε το πρόβλημα είναι αρκετά δύσκολο από μόνο του κι αν προσθέσετε και την πείνα στην εξίσωση, μαζί με έξτρα περιορισμούς, το πιθανότερο είναι να αποτύχετε.
-Ορίστε μια ημερομηνία και υποσχεθείτε στον εαυτό σας ότι από εκεί και πέρα, θα το δείτε σοβαρά.
-Τρώτε μαζί με άλλους σε τραπέζι.
-Πίνετε αρκετό νερό και δίνετε χρόνο στον εαυτό σας, όταν σας έρχεται η επιθυμία, π.χ. για γλυκό μετά το φαγητό. Αφήνοντας λίγο χρόνο να περάσει μετά το πέρας του γεύματος, ο εγκέφαλος θα προλάβει να στείλει σήμα ότι είστε χορτάτοι και η επιθυμία σας θα μειωθεί.
-Φροντίστε να μαγειρεύετε στο σπίτι και να καταναλώνετε σπιτικό φαγητό.
-Ζητήστε βοήθεια ειδικού, που θα σχεδιάσει μαζί σας ένα διατροφικό πλάνο με βάση τις ανάγκες σας.
-Καταπολεμήστε το στρες που ίσως σας οδηγεί στην υπερβολή με βοήθεια ειδικού, με χόμπι, δραστηριότητες.
-Μιλήστε με ψυχολόγο, αν χρειαστεί, ώστε να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε τους παράγοντες που προκαλούν την εξάρτησή σας στα τρόφιμα.